Monthly Archives Lipiec 2017

Wśród tego, co powstało, jest wszystkiego po trochu: bojowe pieśni jakobickie i ballada o bitwie pod Falkirk, której poeta był uczestnikiem za młodu: pieśni miłosne, spośród których jedna, do żony, zaczynająca się od słów: Mairi bhan óg (czyt. Majri van 6g, tj. Mario, kobieto młodziutka) uchodzi za najpiękniejsze i najsubtelniejsze wyznanie, jakie istnieje w całej poezji szkockiej: poematy uczuciowe, komiczne, satyryczne... Nade wszystko jest jednak Duncan Ban piewcą życia pasterskiego i myśliwskiego Gór Szkockich, tak że nazwano go Robertem Burnsem Wyżyny. Tylko że nie ma w jego poezji ani śladu goryczy Burnsa, no – i nie ma też jego polotu myśli. Duncan Ban nie filozofuje, ale żyje i cieszy się szczerze i po prostu tym, co w życiu jest radosne, nie doszukując się w nim sprzeczności, fałszu, niesprawiedliwości. Na szczególne wyróżnienie zasługuje poemat o Jeleniu z Ben Dorain, na przemian w strofach i antystrofach, o ciekawie zmiennym rozmiarze, zastosowanym do akompaniamentu góralskiej kobzy. Bardzo piękny jest też poemat pod tytułem Coire Cheathaigh, Zamglony żleb: jest to opis krajobrazu oglądanego z miejsca, gdzie łowczy Duncan Ban miał stanowisko myśliwskie.

Ailt an t-siucair, Okruch cukru, to rola pogody: poranek słoneczny, lato, zapowiada się upał, wieś się budzi do życia – nic więcej, ale dość, byśmy przeżuwali to jako piękno. Pełne barwy i dźwięczne są też Failte na Mór-tir, Pokłon Szkocji, Oran an t-samraidh, Pieśń o lecie, Oran an gheamhraid,

Język angielski stał się rodzajem esperanto, używanym nieustanie w naszym życiu i nieodzownym, niejeden klient takiego języka chce się uczyć i ma zamiar rozwijać swoje umiejętności. Coraz więcej osób biegle włada takim językiem. I to jest bardzo częsta sytuacja. Warto zatem poświęcić nieco czasu na uczenie się języka obcego, bo on jest istotnym punktem w życiu każdego człowieka. Kursów języka angielskiego świadczonego w opcji online jest bardzo wiele. Klienci dobrze oceniają kursy tego rodzaju, bo mogą dzięki nim osiągnąć wiele sukcesów. Angielski przydaje się w pracy, podczas wakacyjnych wyjazdów, do komunikowania się z obcokrajowcami. Dobra znajomość takiego języka jest podstawą i na pewno należy takiej wiedzy poszukiwać. To dobra sprawa dla każdego klienta...

W końcu okresu jakobickiego na utorowanej już drodze pojawiają się twórcy naprawdę wielkiej miary, którzy syntetyzują wszystko, co dokonane zostało przed nimi. Alasdair Mac maighstir Alasdair, Aleksander syn mistrza

W pierwszej połowie wieku XIX uczeni irlandzcy: historycy, filologowie i folkloryści zaczynają się krzątać około zebrania, przejrzenia i wydania drukiem całej puścizny literackiej rodzimej, od czasów najdawniejszych do współczesnych. Poezja ludowa i poeci wędrowni, dotychczas lekceważeni przez zanglizowaną klasę przewodnią, zaczynają być otaczani względną opieką. Ale przychodzi nowa klęska. Straszne głody lat 1846 i 1847 oraz 1851, po których ludność Irlandii z ośmiu milionów spadła do czterech, nawiedziły najokrutniej okolice najnędzniejsze, a te właśnie pozostały były celtyckimi. Zdawać się mogło, że znicz poezji irlandzkiej wygaśnie z braku Irlandczyków. Na wyleczenie się z ran o tyle, by twórczość literacka wyższego rzędu znów powstać ino- gła, kraj potrzebował przeszło lat czterdziestu, w ciągu których literatura istniała tylko w postaci opowieści ludowych i takichże piosenek. Dopiero w ostatnich paru dziesiątkach lat zauważamy odrodzenie, zwłaszcza od r. 1893, gdy powstaje Liga Gaelicka stawiająca sobie za cel propagandę ojczystego języka i literatury. Początkowo działa ona organizując poetyckie zbory: oireachta – na wzór walijskich eisteddfodan, na które zbiegają się poeci, by w obliczu tłumów wygłaszać swe najlepsze utwory i otrzymywać nagrody. Począwszy od 1898 r. powstaje obfita i świetnie kolportowana literatura propagandowa. W końcu widzimy, jak na widownię występują poszczególni autorzy zupełnie już nowoczesnego typu. Rodzi się dramat irlandzki, którego to rodzaju literackiego przedstawicielem, bardzo wybitnym nawet w porównaniu z najlepszymi dramaturgami innych krajów, jest Douglas Hyde. O’Leary pisze powieści, jak Seadna (1904) i Niamh (1907). Inny powieściopisarz, Dinneen, zdobywa sobie w 1901 r. rozgłos utworem treści historycznej pod tytułem Cormac Ua Conaill. W 1903 r. O’Shea, piszący pod pseudonimem Conan Maol, puszcza w świat zbiór świetnych inowel pod tytułem An Buaiceas. Zapowiada się rozwój bujny.

Piśmiennictwo aktualizuje się pod względem formy i treści w okresie następnym, od połowy XVII do połowy XVIII wieku. Jest to okres walki czynnej, przerywanej tylko krótkimi i nigdy nie obejmującymi całego kraju zawieszeniami broni, podczas których szaleją represje. Potrzeba poezji nowej, bojowej oraz takiej, która by po klęsce odnawiała nadzieje. Potrzeba prozy polemicznej. Poeci tzw. „jakobiccy“ — Irlandia bowiem zjednoczyła sprawę własną ze sprawą Stuartów – tworzą pieśni bojowe, żołnierskie i powstańcze. Tworzą też poematy odmalowujące stan kraju, opisujące nędzę, zniszczenie i grabież, mówiące o miastach i wsiach wyrżniętych i wołające o pomstę. Tworzą wreszcie w znacznej ilości owe alegoryczne, pozornie miłosne pieśni, o których była już mowa. Utwory te często przybierają postać Wizji, Aislinge: poecie ukazuje się niewiasta cudnej urody, ale z widocznymi śladami przebytej męki. i wzywa zachwyconego, by pomógł jej prawowitemu, umiłowanemu małżonkowi do połączenia się z nią, do wypędzenia złych ludzi, co ją w niewoli trzymają i czynią z niej nałożnicę.

Oto w wieku VIII mnich Irlandczyk z kontynentalnego klasztoru Sankt- Gallem, siedząc w celi nad rękopisami w towarzystwie kota, zapisał na marginesie: „Ja i biały mój Pangur (kot) mamy każdy swoje rzemiosło: on myśli o myszach, ja o mojej pracy. Miło mi odpocząć, co lepsze niż sława, wczytując się w moją książeczkę. Biały Pangur nie zazdrości mi: cieszy się własną zabawą. – Niekiedy, dzięki jego przemyślności, mysz wpadnie w zasadzkę, a w moją sieć wpada trudny do wyjaśnienia wyraz. – Utkwił w ścianie ślepie błyszczące: moje oko jasne, lecz słabe, skierowuję na trudność wiedzy. – Wciąż tak razem jesteśmy i nie przeszkadzamy sobie: każdy ma dość własnego zadania, każdy zabawia się sam“.

W piśmiennictwie kościelnym te same tendencje do uproszczenia wyrażają się układaniem wierszowanych kalendarzy oraz całych obrazów świata. Najciekawszy z nich jest Saltair na Ranti, Psałterz w czterowier- szach (w. XI), nie zbiór psalmów, jak zdawać by się mogło z tytułu, ale ogromny utwór w ośmiu tysiącach wierszy wykładający system stworzenia, historię ludzkości od Adama i Ewy poprzez grzech pierworodny i Odkupienie aż do przyjść mającego Sądu, urządzenie raju, czyśćca i piekła, naturę aniołów i diabłów, symbolikę barw, kamieni, zwierząt, wiedzę o planetach i gwiazdach. Z kalendarzy wyróżniają się dwa: w wieku IX Felire Oengusso, Martyrologium. Oengusa i w wieku XII Felire hui Gormain, Martyrologium Hy Gormana. Oba składają się z tylu strof, ile jest w roku dni, w które czci s.ię świętych patronów. W ten sposób na każdy wypada jedna wierszowana krótka modlitwa pochwalna. Wiele z nich jest wdzięcznych. Układ kalendarzowy przeniknął z piśmiennictwa kościelnego do świeckiej poezji historycznej. Wynikły stąd takie igraszki, jak poemat króla Flannacana mac Callaigha (zm. 896), w którym bohaterowie epiccy podzieleni są według dni tygodnia: jedni polegli w poniedziałek, inni we wtorek itd.

Drugim cyklem jest tzw. Cykl zaświata. Składają się nań opowieści o tej krainie, dokąd Mider chciał uprowadzić Etainę, krainie zamieszkałej przez istoty wiecznie młode, zdrowe i piękne – bogów, zmarłych i oczekujących na wcielenie. Leży ona daleko za morzem zachodnim. Podróżnych wita cwałujący w dwukołnym wozie po falach bóg morza, Manannan mac Lir, „syn Oceanu”. Podróż taką mamy opisaną w opowieści Imram Brain Mac Febail co Tir inna m-Bćo, Żegluga Brana syna Febala do Ziemi Żyjących, w której partie wierszowane są prawdziwymi arcydziełami (wiek VII?). Jest to najstarsza znana nam opowieść z klasy tzw. imrama, „żeglug“, bardzo rozwiniętej w Irlandii. W opowieściach tych temat krainy cudownej schodzi stopniowo na plan drugi, na korzyść bajecznej przygody doznanej w samej podróży. Tak w Im- ram cuirech Mael Duin, Żegludze lodzi Mael-Duina, widzimy, jak między starszą wersją z wieku XII (XI?) i młodszą z XIV pomnożyła się ilość wysp zwiedzonych przez wędrowca, oglądanych cudów, doświadczanych utrapień. Nie bez wpływu były tu, znane wcześnie w Irlandii, wersje łacińskie średniowieczne o wędrówkach Odysa i zapewne wschodnia opowieść o Sindbadzie Żeglarzu, z którą wojny krzyżowe zapoznały Europę zachodnią. W Żegludze lodzi Mael-Duina temat Ziemi Żyjących jest zupełnie zatarty. Odżywa» on dopiero znacznie później, ale już z innym charakterem, moralnym i utopijnym, w Żegludze Tadhga syna Ciana z XV w. i Synów O’Corry z XVI. Natomiast miejsce naczelne zajmuje on w adaptacji kościelnej wątku Żeglugi z tym jednak, że Ziemia Żyjących przedzierzga się w biblijny Raj Ziemski. Tak jest w Żegludze świętego Brandana, której posiadamy dwie redakcje, jedną starszą, łacińską – ta świat obiegła – drugą młodszą, irlandzką.

Przyczyniło się to niewątpliwie do spotęgowania żywotności cyklu lai- geńskiego, którego bohaterowie, ulubieńcy ludu, doczekali się w końcu uznania nawet ze strony kleru. W rzeczy samej, opowiadano, że wędrując po Irlandii apostoł jej, święty Patryk, nawrócił spotkanego starego Oisina, a dowiedziawszy się odeń o czynach fiannaóiv pokochał dawnych bohaterów. Finna zmarłego wydobył nawet z piekła. Zasilany nieustannie tematami wzbogaca się więc cykl laigeński coraz to nowymi opowieściami dopóty, dopóki Irlandia wydawała epików, tj. do końca XVIII wieku poczynając od VIII. Ostatnim, który je tworzy jeszcze prozą, jest Michael Comyn (zm. 1760). Jako bohaterzy ballad, Finn, Oisin i towarzysze żyją jeszcze dłużej. W miarę bowiem, jak zaczyna wrychodzić z użycia opowieść przeplatana prozą i wierszem, tj. począwszy od wieku XV, zastępuje ją ta nowa forma. Są to krótkie utwory, rzadko wynoszące ponad dwieście wierszy, w mowie wiązanej od początku do końca, poświęcone opisowi jednego określonego zdarzenia, prawie zawsze tragicznego. Ballada w Irlandii i Szkocji tak ściśle zwią zana jest początkowo z cyklem laigeńskim, jako ostatnia postać przybierana przez składające go opowieści,’iż przyjęto mówić tam o „balladzie osja- nicznej“ jako o szczególnym rodzaju poetyckim. Formą pośrednią są opowieści, w których poza krótkim wstępem i objaśniającymi przejściami prozą – reszta jest wierszowana. Istnieje też wiele legend lokalnych, po części związanych z cyklem Finna, które są całkowicie pisane wierszem. Zbiór takich legend mamy z wieku XII.

Młodszy od ulackiego jest cykl łaigeński, zwany tak od królestwa Laigen (dziś Leinster), inaczej cykl Finna czyli osjaniczny, od bohaterów głównych Finna mac Cumhail i jego syna Oisina. Opowieści tego cyklu zdają się być stworzone początkowo w środowisku ludowym. Faktem jest, że dość późno znajdują uznanie na dworach i u uczonych poetów zawodowych – nie wcześniej niż w wieku XII. Faktem jest także, że bohaterowie wyposażeni są w cechy, które zapewniały im popularność wielką u ludu, mniej polecały ich względom arystokracji. Finn jest synem cumal, tj. niewolnicy. Jest dowódcą bezdomnej kupy zbrojnej, fiantia’ów, zaciągających się do służby więcej dającemu: takie żołdactwo zawodowe występuje wprawdzie niejednokrotnie w historii irlandzkiej, ale nigdy nie jest zbyt dobrze widziane przez przedstawicieli arystokratycznego ustroju plemiennego. Poza tym Finn i towarzysze jego występują bardzo często jako przedstawiciele sprawiedliwości społecznej – gromią tyranów, ujmują się za uciśnionymi, rozdają ubogim łupy zrabowane u bogaczy. Natomiast z chwilą, gdy Finn zyskał sobie uznanie sfer wyższych, nie stracił go już do czasu, aż te zapomniały swego pochodzenia. Wśród ludu zaś imię jego jest dotychczas popularne. Stał się wcieleniem bohatera narodowego i wyparł zupełnie w cień starszych od siebie Ulatów. Miał też od razu odpowiednie zadatki. Cykl jego staje się popularny w okresie najazdu skandynawskiego (IX-X w.), w którym to czasie drużyny podobne do fianna ów odegrały wybitną rolę w obronie kraju. Powstał w owym Laigen, które dźwigało na sobie główny ciężar walk z barbarzyńcami, mocno siedzącymi w Dublinie i w Wex- fordzie, i z którego wyszedł wielki Brian Boru, wskrzesiciel zjednoczenia całej Irlandii pod jedną władzą (1014). Toż Laigen jest długo głównym ośrodkiem oporu przeciwko Anglo-Normandom, po podboju Henryka II (1172): Uladh i Mumhan (dziś Munster) mniej są narażone i dopiero znacznie później, w wieku XVI, przyjdzie na nie kolej przewodzenia walce. Zanim to się stało, cykl Finna cieszył się już od dawna wzięciem ogólnym.

Ze względu na wiek rękopisów i, co ważniejsza, form językowych pierwsze miejsce w przeglądzie historycznym literatury irlandzkiej przypaść by winno utworom treści religijnej. Zaczniemy jednak od epiki. Chociaż bowiem najstarszy zachowany rękopis treści epickiej sięga zaledwie wieku XI, a język tekstów pozwala cofnąć się najwyżej o dwa jeszcze stulecia, mamy dane do stwierdzenia, że język ten jest przez przepisywaczy zmodernizowany i że znaczna część opowieści istniała już w wieku VI. Co więcej, nie tylko material tradycyjny, opracowany przez epików, ale i duch, w którym tworzą, jest jeszcze zupełnie pogański. Opowieści cyklu najdawniejszego, tzw. ulackiego, przenoszą nas nawet w środowisko żyjące kulturą drugiego okresu żelaza, co w Irlandii odpowiada najpóźniej I wiekowi przed Chrystusem.

Zmarli kochankowie celtyccy żyją na wieki w krzewach róży o splątanych korzeniach i gałęziach, w jabłoniach wyrosłych na grobie. Tym samym rzucony zostaje most, łączący co rzeczywiste i co urojone, co ziemskie i co pozaziemskie. Wszystkie światy przenikają się wzajem. W eposie czy w powieści pełno zaczarowanych zamków, królewien przemienionych w łabędzie, wróżek, czarodziejów. Pełno zwierząt uczynnych lub wrogich, drzew współczujących, objawień czerpanych ze zdroju, gdzie rośnie Jarzębina Natchnienia i Wiedzy Tajemnej, roniąca koralowe jagody. Bohaterzy są gośćmi krainy bogów, miłują boginie, piją z czary wiecznej młodości. Bogowie mieszają się z ludźmi. Zresztą, skąd tu granica, skoro według wierzeń celtyckich życie wszelkie i wszelka śmierć obracają się w kręgu kolejnych wcieleń i powrotów do zaświatowych źródeł żywota.